Croeso

Hen flog dyddiol am/o Asturias, gogledd Sbaen
Blog cada día desde Asturias en el idioma galés - ahora duerme
A dormant daily blog in Welsh from Asturias, northern Spain

Friday 1 October 2010

Cartref Newydd i'r Blog

Ar ôl 8 mis a mwy, mae'r blog yma'n symud oherwydd ei bod yn awr yn amhosib lanlwytho lluniau o'm cyfrifiadur.
asturiasyngymraeg.wordpress.com

yw'r cyfeiriad newydd. Mae'r hen gofnodion i gyd i'w cael yna nawr.

Diolch i bawb sydd wedi bod yn darllen ac yn cyfrannu sylwadau - gobeithio y byddaf yn clywed oddi wrthych eto yn y lle newydd.
Byddaf yn dod yn ôl i'r hen flog yn weddol aml rhag ofn bod pobl wedi gadael sylwadau ar hen gofnodion.

Thursday 30 September 2010

Diwylliant i Dwristiaid

Heddiw bydd Uvieu/Oviedo, prifddinas Asturias, yn cael gwybod a ydyw wedi mynd drwodd i'r rownd nesaf wrth geisio am y teitl 'Dinas Diwylliant Ewrop' yn 2016.
Mae dinasoedd eraill, efallai'n fwy adnabyddus fel San Sebastian gyda'i gŵyl ffilm, a Malaga gyda'i oriel Picasso, hefyd yn mynd o flaen y dewiswyr yn Madrid.
Mae 'na lot o bethau'n digwydd yn Oviedo, yn enwedig ym myd cerddoriaeth glasurol, ond fyddwn i ddim yn disgwyl ennill yn erbyn rheiny. Ond chwarae teg iddyn nhw, maen nhw'n gweld y cyfle i ehangu'r pethau mae Asturias yn cynnig i ymwelwyr; mae diwylliant, wedi'r cwbl, yn mynd mlaen rownd y flwyddyn ac yn gallu llenwi gwestyau pan fydd teuluoedd y traeth wedi hen fynd adre.  

Wednesday 29 September 2010

Mynd i Forio

Rydym yn dechrau ar daith a allai fod yn hwy na'r disgwyl - fel arfer mae'n cymryd diwrnod a hanner i fynd o't tŷ i weld teulu yng Nghymru, a hynny wrth fynd yn y llong o Santander.
Ond y tro yma rydym yn teithio ar ddiwrnod streic gyffredinol, felly pwy a ŵyr faint gymerith inni gyrraedd y porthladd, heb sôn am ben draw Bae Vizcaya.
Mae'n anodd iawn hefyd gadael yr ardd (a'r traeth!) am bythefnos ond dyna sydd rhaid.
Bydd y blog yn parhau, serch hynny.

Tuesday 28 September 2010

Rhyfeddodau'r Ardd

Heddiw pan es i lan i'r top i hôl ffa Ffrengig i ginio roedd na arogl hyfryd - blodau'r coed oren! Fel arfer mae nhw yn eu hanterth ym mis Mai, a dim ond y coed lemwn sy'n dangos blodau, ffrwythau bach a rhai aeddfed ar y pryd. Ond efallai bod yr orennau'n dysgu wrthyn nhw sut mae goroesi tywydd Asturias a defnyddio pob llygedyn o haul sy'n dod.
Rhyfeddod arall yw'r bwmpen Sisilaidd - y neidr. Mae'r planhigyn yma wedi dringo mewn i goeden cnau Ffrengig drws nesaf, a honno'n goeden weddol ifanc. Doeddwn i ddim yn hoffi ei gweld hi'n gwingo dan faich y squash anferth (dros metr o hyd), felly halais i'r gŵr i ddringo ar eu hôl nhw a thorri nhw lawr.
Dim lluniau eto - dwi ddim yn siŵr beth i wneud am hyn. Symud?

Monday 27 September 2010

Haf Bach Mihangel

Haf bach Mihangel yw hi o ddifri gyda Gŵyl Mihangel Sant yn cael ei dathlu yn Ribadesella a'r tywydd yn dal yn fwyn. Mae sawl 'haf bach' neu veranito i'w cael yma: e.e. haf bach San Martin ym mis Hydref, ac un arall ym mis Mai sydd ddim ynghlwm wrth yr un sant.
Mae'r cnau yn disgyn yn gynnar - ond y ffigys yn aros yn las ac yn galed. Rhaid imi fynd lan i'r ardd mewn munud i hól betys arian, pŷs a phupur ar gyfer cinio heno. Mae'r pupurau'n ardderchog eleni; mae gen i obaith hyd yn oed coginio rhai yn y ffwrn, tynnu'r crwyn a'u cadw mewn jarrau. O'r blaen 'dyn ni erioed wedi'u cael nhw a digon o gnawd arnynt i wneud hynny.
Mae penllanw'r tomatos drosodd, ond maen nhw'n dal i ddod. Bydda'i ceisio gadael nhw ar y gangen cyhyd ag y galla'i, ond os na fydden nhw'n dechrau troi lliw mae gen i dric: casglu nhw mewn blwch, neu ddrôr, gyda banana. Dwi ddim yn gwybod pam, ond mae'n gymorth mawr at gael tomatos coch.  
Mae'n ddrwg gen i am y diffyg lluniau!

Sunday 26 September 2010

Blog di-lun

Blog byr iawn heddiw - yn cwyno am Blogger. Mae google, sy bia fe, wedi newid y ffordd o lanlwytho lluniau. Fedra'i, na llawer un arall, ddim  ychwanegu ein lluniau ein hunain at ein blogs ein hunain.
Rwyf i wrthi yn ceisio cael y peth i weithio!

Saturday 25 September 2010

Wedi Darllen 'Yn ôl i Leifior'?

Swyddog o'r mudiad undebol comiwnyddol yn galw am gymorth i sefydlu busnesau bach. Mae'n swnio'n rhyfedd i rywun sy'n gyfarwydd a'r gyfundrefn yng Nghymru, ond yma mae pethau'n wahanol.
Mae gweithwyr Sbaen yn gallu dewis un o dair undeb genedlaethol: dyw'r undebau ddim yn cynrychioli pobl sy'n gwneud yr un fath o waith, ond pobl sydd yn cefnogi mudiadau gwleidyddol. Oddi fewn, wrth gwrs, mae 'na adrannau ar gyfer glowyr, gweithwyr rheilffordd ac ati. Dim ond ers marwolaeth Franco y mae nhw wedi bod yn gyrff cyfreithlon.
Y fwyaf o lawr yw'r UGT (Undeb Gyffredinol y Gweithwyr), sydd â pherthynas meddyliol gyda'r PSOE (y Blaid Sosialaidd). Wedyn daw'r CC OO (Comisiynau'r Gweithwyr), y 'comiwnyddion', a llawer yn llai y CGT ( Cyd-ffederasiwn Gwaith Cyffredinol), a ddeilliodd o fudiad yr anarchwyr.   
Mae'r cyfan wedi dod at ei gilydd i drefnu'r streic gyffredinol ddydd Mercher nesaf,  felly mae na fwy o gyfarfodydd nag arfer a'r rheiny'n cael mwy o sylw gan y cyfryngau.
Neithiwr, beth bynnag, roedd arweinydd taleithiol y CC OO yn siarad yn lleol, a dyma fyrdwn ei araith:
Bod ardal ddwyreiniol Asturias yn 'cysgu' yn economaidd, yn dibynnu gormod ar arian y llywodraeth (!) a thwristiaeth.
Bod angen diwydiannau newydd - nid ffatrioedd ond cwmniau wedi'u gwreiddio yn y traddodiad amaethyddol, yn cynhyrchu bwydydd safonol, yn ddiwydiannau glân a chynaliadwy.
A doedd e ddim eisie gweld y llywodraeth yn chwarae mwy o ran na datblygu fframwaith (parciau busnes a thrafnidiaeth), ond am weld trigolion yr ardal yn sefydlu ac yn rheoli'r cwmniau newydd.
Beth wedodd e ddim oedd, na all hyn ddigwydd tra bod cymaint o bobl yn ymfudo wedi gadael coleg.

Friday 24 September 2010

Mae'n addo Gwynt a Glaw - a Heulwen

Mae pawb sy'n byw yn y wlad yn cadw llygad ar y tywydd: 'rhy wlyb i balu heddiw, wnewn ni dorri'r gwrych yn lle'. Ac mae'n siŵr bod pawb yn cofio rhyw ddywediad bach gan dadcu neu famgu fel 'os ydych chi'n gallu gweld Iwerddon/penrhyn Gŵyr/y Preseli (yn dibynnu lle roeddech yn byw) yn y bore bydd hi'n bwrw cyn diwedd y dydd.'
Oes yna unrhyw un yn gwybod am draddodiad Cymreig sy'n cysylltu darogan y tywydd gyda seintiau a gwyliau eglwysig? Mae gan y Saeson San Swithin (15 Gorffennaf ), a'r Ffrancwyr St Medard (8 Mehefin) - a'r ddau draddodiad yn gytûn y bydd pa dywydd bynnag, haul neu law, sydd y diwrnod hwnnw yn parhau am 40 diwrnod wedyn.

Yn Sbaen, ac yn boblogaidd iawn yn yr ardal yma, ceir y 'temporas' : cyfres o 3 diwrnod, 4 gwaith y flwyddyn - wythnos gynta'r Grawys, ychydig cyn y Sulgwyn, 3edd wythnos mis Medi ac eto mis Rhagfyr. Mae'r ffordd o weithio mâs yn union pryd maen nhw dipyn yn fwy cymhleth pennu dyddiad Sul y Pasg!
Ond yr un yw'r gred: y bydd y tywydd yn dilyn patrwm 3 diwrnod y temporas tan y rhai nesaf.
Eleni? Clir iawn. Dau ddiwrnod o haul a thymheredd uchel, un diwrnod o law trwm a gwyntoedd cryfion. Hydref cyffredin.

Thursday 23 September 2010

Hela Rhywbeth mwy na Dryw

Wrth gerdded ar hyd y lonydd cefn o gwmpas y pentref y dyddiau yma bydd rhywun yn aml yn dod ar draws car-pob-tirwedd gyda threlar bach caeedig - i gŵn. Mae tymor hela'r anifeiliaid mawr wedi dechrau eto, amser i'r ceirw a'r baeddiaid gwato yn y coed drwy'r dydd.
Rhaid dweud bod cynnydd aruthrol wedi bod ym mhoblogaeth y baedd yn Asturias. Wrth fod ffermwyr yn gadael y tir agored i fynd - am fod llai o wartheg gyda nhw, a hynny am nad yw pris llaeth yn talu am yr holl waith clirio sydd eisie yno - mae'r moch gwyllt wedi ymgartrefu dros ardal ehangach mag o'r blaen. Y tymor hwn yn unig - 3 phenwythnos, i'r rhan fwyaf o'r helwyr - mae 230 ohonyn nhw wedi cael eu lladd. Mae disgwyl y bydd y nifer erbyn diwedd y tymor wedi cyrraedd 2,000.
Mae pob heliwr yn gorfod talu rhyw 600 euro y flwyddyn am drwydded, ac nid pawb sy'n gallu fforddio hynny. Eleni mae'r helwyr 'swyddogol' yn dweud bod mwy a mwy o faglau 'lazo' yn cael eu dodi ar y mynydd. Rhaff cryf iawn yw'r lazo - rhywbeth e.e. fel y cadwyni mae beicwyr modur yn defnyddio i ddiogelu'r beics. Pan fydd anifail yn rhoi troed (neu'i ben) y tu fewn, ac yn tynnu i geisio gael dihangfa, dim ond tynhau'r trap y mae'n gwneud.  Fel arfer bydd yn tagu neu'n gwaedu hyd farwolaeth.
Byw yn y Wlad  - da, te?

Wednesday 22 September 2010

O'r Ardd, ganol Medi

Sifft caled oedd hi yn yr ardd y prynhawn yma - wel o 1200 hanner dydd tan nawr â dweud y gwir. Roeddwn i wedi sylwi bod rhai o'r cwins yn pydru ar y goeden - craith brown yn lledu naill ai o'r pen lle bu'r blodyn neu o'r ochr. Y rhai mwyaf, a mwyaf aeddfed, wrth gwrs.
Felly mâs a fi â'r ysgol i dop y cae a hôl y gweddill. Ar ôl towlu pob un oedd a'r mymryn lleiaf o bydru, roedd gen i 14.5 kilo. Peidied neb â dweud wrthyf i bod angen mwy nag un goeden cwins ar neb (mae dwy gyda ni)!
Maen nhw yn y stafell sbâr yn awr, yn rhannu lle gyda'r cnau Ffrengig cyntaf. Wel, dyn ni ddim yn disgwyl neb i ddod i aros....
Wedyn roedd rhaid symud yr wynwns a'r sialots o'r balconi i'r sied dros y gaeaf. Roedd tipyn ohonyn nhw wedi sbwylo er gwaetha'r safle twym a sych. Roedd eisie'u symud er mwyn i'r ffa gael sychu yno cyn eu bod nhwythau'n mynd i'w llestri cadw. Mae'r squash wedi cyrraedd y balconi hefyd - nid lle i eistedd gyda glased o gin and tonic gyda'r nos yw e.
  Ond o'r balconi roeddwn yn gallu gweld y ffigysbren, a'r ffrwythau cyntaf yn barod yn diferu sudd melys. Maen nhw'n tyfu mewn grwpiau bach, a bydd un bob tro yn chwyddo ac yn melysu cyn y lleill, ac yn eu blaen fesul ffigysen. Oes na rywbeth gwell yr adeg hyn o'r flwyddyn na chodi o'r ford frecwast i bigo ffigysen yn dwym o'r goeden?

Tuesday 21 September 2010

Ieithoedd y Nefoedd

Wrth i'r miloedd o deuluoedd o Sbaenwyr adael Asturias i fynd yn ôl at eu cartrefi ddiwedd Awst, mae rhywun yn sylwi ar faint o ymwelwyr tramor sydd yma. Efallai taw'r un nifer yw e fwy neu lai drwy'r tymor gwyliau, ond yn awr mae'r canran gymaint yn fwy, mae'n disgwyl fel petai 'na lif ohonynt wedi dod o rywle: o Ynysoedd Prydain ac Iwerddon, o Ffrainc a'r Eidal, o'r Almaen a gwlad Belg.
A'r un yw'r gŵyn gan bob un: does yma ddim byd yn ein hiaith ni: bwydlenni, arwyddion llefydd diddorol, ymweliadau â phethau fel Ogof Tito Bustillo. Mae popeth yn uniaith Sbaeneg gyda rhyw dipyn bach o Astwreg. 
Ychydig o bobl ffor hyn sy'n siarad Saesneg: tan yn ddiweddar, Ffrangeg oedd yr ail iaith a ddysgwyd ymhob ysgol. Ond y duedd yw, pan fydd cwmni neu fwyty yn cyfieithu, dyweder, bwydlen, ar gyfer twristiaid, i wneud hynny i'r Saesneg yn unig.
Dyw hyn wrth gwrs ddim wrth fodd llawer o Ffrancwyr, Almaenwyr ayyb, er bod nifer helaeth yn deall rywfaint o Saesneg. A dyw e ddim wrth ein bodd ni chwaith, gorfod gofyn am fwydlen Sbaeneg oherwydd fod y sawl sy'n gweini yn gweld golwg estron arnom ac yn rhoi'r un Saesneg inni.
A byddai clywed gwybodaeth yn Saesneg yn ddim help o gwbl mewn pethau fel yr Ogof: dydy deall lot o wybodaeth ar lafar wrth gerdded drwy'r tywyllwch yn edrych ar bethau rhyfedd yng ngolau fflachlamp ddim yn hawdd ym mha iaith bynnag y bo. Yn yr achos yma, gwell fyddai iddyn nhw drefnu ymweliadau neilltuol ym mhrif ieithoedd Ewrop (dyw ymwelwyr o Asia ddim wedi cyrraed eto).
Os bydd grŵp yn dod (20 sy'n cael mynd i fewn ar y tro), rwy'n cynnig cyfieithu'r wybodaeth i'r Gymraeg!  

Monday 20 September 2010

Mae'r Traeth yn Wag

Cerdded draw i'r pentref nesaf; pasio'r bar ac i lawr y lôn tuag at y traeth. Rownd y gornel olaf: dim ceir!
Cyrraedd y llwybr: neb ar y traeth chwaith!
Dim ond ychydig o wymon a fi. Ryw hanner awr cyn pen llanw. Hanner awr o'r pleser mwyaf yn nofio tua'r Iwerydd ac yn ôl. Yr haul yn fflachio ar wyneb y dŵr, y tonnau bychain yn codi ac yn disgyn, yr awel yn y coed uwchben. Yn od iawn, roedd pŵer yn y môr, pŵer oedd yn fy nhynnu i a'm cario i. Doedd hi ddim fel bod mewn pwll-nofio, ond doedd na ddim tonnau mawr chwaith.
A dyna fel y bydd hi nawr, y traeth yn wag o hyn tan y Pasg, onibai am benwythnos braf iawn.  Dyw'r môr ddim yn dwym, cofia, ond doedd dim eisie dewrder anhygoel i fynd i mewn.
Maen nhw'n dweud ffor hyn bod ymdrochi yn y môr saith gwaith ym mis Medi yn dy gadw rhag annwyd drwy'r gaeaf. Cewch chi wybod cyn Pasg os yw hynny wedi bod yn wir imi.

Sunday 19 September 2010

Anghydfod y Gweithwyr

Mae'r anghydfod yn y byd gweithiol yn parhau, ac os rhywbeth yn ymledu. Heddiw fe ddechreuodd pedair 'gorymdaith ddu' o'r cymoedd glofaol, dwy yn Asturias a'r lleill yn Leon. Bydd y glowyr a'u cefnogwyr o Ibias a Degana yng ngorllewin Asturias yn cerdded i Oviedo/Uvieu, y brifddinas, lle byddan nhw'n cynnal gwrthdystiad o flaen adeilad y Senedd.
Mae llywodraeth Madrid eisoes wedi ysgrifennu at y ddau gwmni sy'n gwrthod talu'r glowyr, gan ddweud wrthyn nhw'n blwmp ac yn blaen bod yn rhaid gwneud hynny ar unwaith, neu talu nôl rhai miliynau o euros a gawsant yn gymorthdaliadau Ewropeaidd drwy law'r llywodraeth Sbeinig.
Ddoe, bu miloedd o aelodau adran o'r heddlu (y Guardia Civil) a'u teuluoedd yn gorymdeithio drwy strydoedd Madrid yn gofyn am wythnos waith fyrrach a mwy o gyflog.
A diwedd y mis yma, mae diwrnod o streic gyffredinol yn cael ei gaddo i wrthwynebu codi oedran ymddeol a newidiadau eraill yn y rheolau ynglŷn â diswyddo gweithwyr.
Mae'r digwyddiadau yma i gyd yn ffordd i bobl ddangos eu teimladau a'u gwrthwynebiad, ond a ydyn nhw'n dda i unrhywbeth mwy na hynny? Efallai ei bod hi'n amser i'r mudiad undebol chwilio am ffyrdd newydd o weithredu er mwyn ennill telerau gwell i'w haelodau (neu i ddiogelu'r hyn sydd gyda nhw'n barod.) 

Saturday 18 September 2010

Cinio Hydref

Ffrwyth ein llafur: cinio hyfryd gyda chyfeillion.
I ddechrau, hummus wedi'i wneud gyda ffa gwyn, gyda pherlysiau o'r ardd. (Unrhyw un yn gwybod beth yw cerfeuil/chervil yn Gymraeg?)
Wedyn, haggis. Wel. roedd eu mab nhw newydd dreulio sbel yng Nghaeredin.
Yna, llysiau wedi'u rhostio: wynwns, pwmpen Sisili (y neidr). berenjena (aubergine). betysen, pupur glas, tomato a garlleg. Mae'r rhain i gyd eisie amser gwahanol i'w coginio'n dda - mwy neu lai yn y drefn yna ond gwell dechrau gyda'r fetysen. Ychydig o gnau pinwydd wedi'u tostio mewn ffrimpan sych a dyna chi.
Ac i orffen: teisen foron, hufen gwsberis a sorbe mafon.
Gwin o'r Bierzo.
Y glaw wedi peidio,  y prynhawn yn hen ddigon twym i eistedd ar y teras a chloncan am oriau.

Friday 17 September 2010

Diflaniad y Forwyn

Stori drist i chi heddiw o'r papur lleol: ar ben Picu Urriellu (y Naranjo de Bulnes i'r byd y tu fâs i Asturias) roedd cerflun o'r Forwyn Fair. Rhywbeth eitha bach, wedi ei wneud yn lleol a'i gario yno gan fynyddwyr o'r ardal. Ac mae wedi diflannu; nid unwaith, ond dwywaith eleni.

Mae hon yn graig sy'n mesuro 500m o uchder: dim ond mynyddwyr profiadol sy'n cyrraedd y brig. Ym mis Mehefin, pan ddiflannodd y Forwyn Fach (la Santina) am y tro cyntaf, fe aed ati i wneud un arall. Wythnos i ddydd Mercher diwethaf, fe gafodd ei chario lan gan dîm o fynyddwyr.
A'r dydd Mercher yma, ddeuddydd yn ôl, fe ddiflannodd eto. Mae mynyddwyr oedd yno'r diwrnod hwnnw yn dweud taw rhwng 1 a 5 o'r gloch y prynhawn y digwyddodd, ac roedden nhw'n synnu nid yn unig bod rhywrai wedi mynd i'w dwyn ganol dydd pan oedd eraill o gwmpas, ond hefyd am eu bod wedi gadael pethau o'u cyfarpar dringo - bolltau metal ac yn y blaen - ar hyd lle.
Dyletswydd mynyddwyr cyfrifol, medden nhw, yw mynd â'ch sbwriel adre.
 Fel mae'n digwydd, dydw i ddim yn berson crefyddol. Ond rwy'n deall ac yn derbyn bod eraill yn. A phetawn i'n ddigon o fynyddwraig i gyrraedd pen Pico Urriellu, fyddwn i ddim yn teimlo bod cerflun bach yn ffordd o wthio crefydd arna'i. Fyddai rhyddid y bobl a ddododd y Forwyn yno ddim yn amharu ar fy rhyddid i. (Byddai'n wahanol petai rhywun yn gorfod dweud ei bader cyn dechrau dringo.)
Ac mae pawb yn nabod ei gilydd ym myd y mynyddwyr, felly siŵr y cawn ni glywed mwy o'r hanes cyn bo hir iawn. 

Thursday 16 September 2010

Ffrwythau'r Hydref: y Cnau

Popeth yn dod yn aeddfed yn gynharach nag arfer eleni: rwyf i wedi bod wrthi drwy'r dydd yn troi tomatos yn saws a mafon yn sorbe. (Sorbe mafon! anhygoel o flasus - anghofia'r hen gyrens duon - tan y flwyddyn nesaf.)
Rhyw fath o hud yn perthyn i goginio - neu baratoi - fel hyn; cael newid rhywbeth ffres yn rhywbeth a blas dyfnach fydd yn para am fisoedd (wel, nid y sorbe.)
Ac mae'r coed cnau i'w gweld yn dod run fath: chawsom ni ddim cnau cyll eleni chwaith oherwydd bod y gwiwerod yn byw'n agosach na ni ac yn well ddringwyr, ond mae ambell i gneuen Ffrengig wedi cwympo o'r goeden yn barod.
Fel hyn maen nhw i fod: y clawr glas o gwmpas y gneuen yn dechrau pydru ac yn agor yng ngwres yr haul. Os bydd gormod o law mae'r clawr yn pydru heb agor, y gneuen yn edrych yn fochaidd a bydd hi ddim yn cadw'n dda. Wedyn bydd gwyntoedd yr hydref yn dod â'r cynhaeaf i lawr a bydd rhaid dodi menig rwber i gasglu'r cnau o'r borfa. Mae'r hyn sydd y tu fewn i'r clawr ac yn aros ar y cnau yn troi dy ddwylo di'n ddu bits.
Yn yr hydref hefyd daw'r castanau. Y Rhufeiniaid ddaeth â'r rhain i Sbaen, e.e. ar safle'r mwynfeydd aur yn Las Médulas yn León mae cannoedd ohonyn nhw, a rhai ohonyn nhw'n hen iawn, os nad cweit yn 1800 o flynyddoedd.
Mae arwyddion ym mhobman yno yn gwahardd ymwelwyr rhag casglu'r cnau: mae'n debyg bod trigolion y pentref wedi llwyddo i gadw'r hawl yma pan drowyd y mynydd yn Safle Treftadaeth Byd gan UNESCO.  Ond mae digon o lefydd eraill yng ngogledd Sbaen lle byddwch yn gweld coed castanwydd wedi eu hangofio yng nghanol yr eithin, a go brin y byddai neb yn eich erlyn am gasglu'r rheiny.  

Wednesday 15 September 2010

Ffordd y Pererinion

Fel y dwedais i o'r blaen mae 2010 yn flwyddyn arbennig ar Lwybr Santiago. Wedi i'r Pab ei phenodi'n 'flwyddyn iago' mae dros gan mil wedi cyrraedd Santiago de Compostela yn barod, heb gyfri'r rhai sydd wedi cyrraedd y mis yma. Ddoe, e.e., fe gyrhaeddodd dros 1,000. Dim ond y rhai sydd wedi cerdded drwy Sbaen ac wedi cael arwyddo'u llyfrynnau sy'n cael eu cyfri. Ond mae llawer o'r bobl sy'n gwneud y daith er mwyn y daith yn unig yn dal i lenwi'r ffurflen i gael y dystysgrif gan yr eglwys Gatholig, fel rhywbeth i'w gofio mae'n debyg.
Pan oeddem ni yn y Bierzo yn ddiweddar, ar brif lwybr Santiago, roedd llety'r pererinion yn dangos arwydd 'llawn' am 7 o'r gloch y nos. A hynny mewn llety lle mae 70 o lefydd a dydych chi ddim yn gallu cadw lle o flaen llaw.
Peth arall oedd yn ein synnu oedd cymaint o'r brif lwybr sydd ar yr heol fawr: nid y draffordd wrth gwrs, ond ffyrdd prysur, gyda ffrwd o bererinion yn cerdded ar y chwith a ffrwd arall ar gefn beic ar y dde. Ond roedd y twydd yn braf a phawb i'w weld yn dechrau'r diwrnod yn hyderus.
Ar ein llwybr llai ni ar hyd yr arfordir mae peth o'r gwaith gerdded ar yr heol, ond digon hefyd ar hyd lonydd cefn. Heb weld unrhyw Gymry'n pasio eleni eto!

Tuesday 14 September 2010

Hen Safle Sanctaidd

Yn ystod y daith i Luarca a'r Bierzo, aethom ni dipyn i'r de o Lugo i ymweld â safle hanesyddol unigryw. Mae pentref bychan Bóveda ar ganol ardal amaethyddol, ar hyd cyfres o lonydd cul ac yna culach. Ond yno mae adeilad sydd yn uno traddodiadau addoli'r Celtiaid, y Rhufeinwyr, a'r Iberwyr diweddarach.
Dyma fwa pedol (fel rhan o adeilad) hynaf y penrhyn Iberaidd. Mae'n siâp sy'n cael ei chysylltu gyda'r Mwriaid, ond fe godwyd hwn ganrifoedd cyn iddyn nhw gyrraedd. Drwyddo mae cael mynediad i lawr isaf teml a fu unwaith yn adeilad deulawr, yn 'nymphaeum' cysegredig i Cibeles, duwies Rufeinig cnydau grawn a mamolaeth.
Mae'r piler hwn, a'r lluniau celfydd o blanhigion ac anifeiliad, yn dod o ganol y traddodiad Rhufeinig. Ond mae yna gerfluniau o ddawnswyr hefyd, na lwyddais i gael llun dderbyniol ohonyn nhw. Mae'n amlwg werth eu gweld bod rhain yn perthyn i oes y 'barbariaid' yn hytrach na Rhufain, pan oedd nifer o lwythau o dras Celtaidd yn y rhan yma o'r byd.
Yng nghanol y llawr mae pwll wedi'i adeiladu o gerrig hirsgwâr, ac mae'r pileri ar bob cornel o'r pwll. 
Ar ôl cwymp Rhufain fe gafodd y teml ei droi'n eglwys Gristnogol gan y Fisigothiaid, ac fe gafodd y llawr uchaf ei ddefnyddio fel eglwys hyd y 18fed ganrif.
Does yno ddim arwydd bod Bóveda wedi bod yn lle pwysig erioed, ond eto mae gyda'r pentref yr adeilad hardd yma: ydy hynny'n awgrymu bod llawer o lefydd tebyg wedi eu colli dros y canrifoedd wrth i grefydd ac arfer y boblogaeth newid?

Os ydych chi am weld y lle, rhaid dilyn yr heolydd bach i'r pentref (dim ond ryw 15km o Lugo), mynd i'r swyddfa wybodaeth a gofyn. Bydd y gofalwr yn dod gyda chi i ddatgloi, ac yn aros nes eich bod chi wedi gweld digon. Mae'r cwbl yn rhad ac am ddim, ac ych chi'n cael tynnu lluniau hefyd, ond heb flash. Mae archaeolegwyr yn dal i weithio ar hanes y deml, felly mae'n bosib y cewch chi fwy o wybodaeth na ches i. 

Monday 13 September 2010

Cwyn y Glowyr

Heddiw mae 4 glowr wedi dechrau streic newyn o flaen pencadlys y cwmni sydd berchen ar eu pyllau. Mae dros hanner cant o'u cymrodyr yn dal o dan ddaear ar ôl dechrau'u protest pythefnos yn ôl. A bu cannoedd o lowyr eraill yn blocio ffyrdd yn Asturias, Palencia a Leon ers dydd Iau diwethaf, gan danio teiars mewn nifer o lefydd ar y draffordd A66. Craidd yr anghydfod yw bod y cwmniau wedi rhoi'r gorau i dalu'u gweithwyr. Maen nhw heb dderbyn cyflog ers mis Gorffennaf.
Dywed y cwmniau na allan nhw fforddio'u talu nhw (er eu bod yn gadael iddyn nhw fynd dan ddaear i weithio!) am nad yw'r cwmniau trydan yn prynu oddi wrthyn nhw: mae glo gwledydd y trydydd byd yn rhatach. Ond dywed y llywodraeth yn Madrid eu bod nhw wedi trosglwyddo iddyn nhw yr arian cymorthdal Ewropeaidd ar gyfer mis Awst, ac nad oes hawl gan y cwmniau'u gadw fe.
Cam arall yn ôl: cyhoeddodd y Comisiwn Ewropeaidd ym mis Gorffennaf ei fod am weld diwedd y cymorthdal yma (ac felly bywyd y pyllau oni fydd y pris yn codi'n annhebygol o uchel) erbyn 2014. Mae llywodraeth Sbaen yn dal i siarad â Brwsel yn ceisio cael newid. Mae llywodraeth Asturias wedi gwrthod derbyn y cynllun, ond wrth gwrs does gyda nhw ddim llais yn y pwyllgorau fydd yn gwneud y penderfyniad terfynol.

Sunday 12 September 2010

Cynhaeaf Gwin y Bierzo

O Luarca (cofnod ddoe) aethom ymlaen i'r de i ardal y Bierzo yng ngogledd-orllewin talaith Leon. Roedd y cynhaeaf grawnwin newydd ddechrau yno, yn gynt nag arfer oherwydd tywydd twym a gwlyb yr haf .


Tref Cacabelos, rhwng prifddinas y Bierzo, Ponferrada, a Villafranca, yw canolfan y busnes gwin. Ar y llethrau o'i chwmpas mae grawnwin (math lleol iawn, y Mencia, gan fwyaf), ac ynddi mae swyddfeydd a barau blasu llawer i winllannwr.
Dyma rai o'r tîm yn golchi dwylo (a thraed) ar ôl diwrnod o gynaeafu yng ngwinllan Castro Ventosa: y diwrnod y buom ni yno roedden nhw ym maes y chardonnay. Pob dim yn cael ei wneud â llaw o hyd yma, yn rhannol oherwydd y tirwedd a'u caeau bychain, ond hefyd o ddewis: y grêd bod trin grawnwin felly'n dynerach.
Mae gwinoedd y Bierzo wedi dod yn ffasiynol iawn yn Sbaen yn ddiweddar - hyd yn oed y cwmni mawr o Galicia, Martín Codax, sy'n adnabyddus am ei win albariño, wedi prynu gwinllannau yma.
Ystyr y 'castro' yn yr enw, gyda llaw, yw un o'r ceiri yr oedd pobl Oes yr Haearn yn byw ynddyn nhw. Hyd nes dyfodiad y Rhufeiniad, pan gawson nhw'u curo ar faes y gad a'u gorfodi i fyw islaw. Ond mwy am hynny rywdro arall.

Saturday 11 September 2010

Bwyta Langostinos yn Luarca

Diwrnod i'r brenin yn Luarca, porthladd pysgota yng ngorllewin Asturias. Mae'r dref ei hun dipyn yn fwy na Ribadesella, a llawer mwy o bysgotwyr yn gweithio oddi yno.
 Fe fuom ni yn yr amgueddfa i weld mwy am hanes y sgwid anferth, ac yn wir roedd e werth treulio awr neu ddwy'n dysgu amdano ef a'r creaduriaid rhyfedd eraill sy'n byw yn nyfnderoedd y môr. Roedd un tentacl i'w weld. mewn tiwb oedd yn mynd o un ystafell i'r nesaf, dros 14m o hyd.
Mae'r dref yn ganolfan ymwelwyr hefyd, ac eitha' lot yn dal o gwmpas. Cawsom ni bryd o fwyd hyfryd amser cinio
Roedd hi'n ginio 'delfrydol' ar lan y môr: y tywydd yn braf, y ford wrth ymyl y dŵr, y bwyd yn flasus, y bara'n dda, y gwin (o Galicia) yn amheuthun a'r pris yn rhesymol. 

Friday 10 September 2010

Colli Don Quijote - Eto

Wnes i ddarllen yn y papur heddiw bod Terry Gilliam wedi methu - eto - yn ei ymdrech hirhoedlog i ffilmio Don Quijote. Mewn gŵyl ffilm Americanaidd yn Deauville yn Ffrainc, fe gyhoeddodd yr hen 'Python' nad oedd wedi llwyddo i gael yr arian sydd ei angen ar gyfer ei gynllun.
Mae hynny'n golygu na fydd yn gallu dychwelyd at ei hoff brosiect tan tua diwedd 2011, oherwydd y gwaith arall y mae wedi ymgymryd ag ef.
Ond a welsoch erioed y ffilm a wnaed am y methiant cyntaf ddeng mlynedd yn ôl? Mae Lost in La Mancha yn un o'r ffilmiau nwyaf doniol y gellid ei wneud am fethiant trist. Mewn wythnos gwta o ffilmio yn Sbaen fe gawson nhw lifogydd, awyrennau NATO yn hedfan uwchben eu golygfa ganol-oesol, salwch yr anhygoel Jean Rochefort oedd yn chwarae rhan y marchog, a hunllef o stiwdio sain wrth ymyl lein rheilffordd.
Does ond gobeithio y bydd yr arian yn dod o rywle i Terry Gilliam allu ddirwyn y ffilm yma i'w ben naturiol yn y sinema. A hynny cyn bo hir iawn. A'r rheiny sydd heb weld Lost in La Mancha, cerwch i chwilio amdano.

Thursday 9 September 2010

Dyfodol Ribadesella

Yng nghanol prysurdeb a miri dathlu Gŵyl Asturias yn eu tref, mae cannoedd o drigolion Ribadesella (o'r 6000 sy'n byw yma'n barhaol) wedi cymryd awr i fynd i ddarllen y Cynllun Fframwaith newydd sydd yn cael ei baratoi. Mae'n dangos newidiadau mawr o'r hen gynllun, gyda llawer yn llai o dai newydd, a phwyslais ar ddatblygu parc diwydiant wrth y draffordd.

Felly er bod yno le i'r hen ddiwydiannau fel y cychod pysgota, ac wrth gwrs y twristiaeth sy'n cynnal y dref yn ystod yr haf, yr hyn y mae'r cyngor am ei weld yw mwy o bobl yn byw yma drwy'r flwyddyn, a mwy o waith yn y diwydiannau newydd 'glân' , electroneg a chyfrifiaduron.
Roedd y rhan fwyaf aeth i weld y Cynllun yn bobl o'r pentrefi, lle bydd nifer helaeth o gaeau yn awr yn 'edificable' h.y. y gellir adeiladu arnynt. Gyda'r farchnad tai fel y mae hi, dydy hwn ddim yn newyddion da i'r rhain fydd yn gorfod talu mwy yn eu trethu am ddarn o dir sydd wedi bod yn eu meddiant erioed. Ond efallai fod pethau'n dechrau troi: yn y tŷ drws nesaf, sydd bron yn adfail ac a brynwyd fis neu ddau cyn yr argyfwng economaidd, mae dynion yn gweithio heddiw yn symud pridd i wneud mynedfa newydd cyn ail-wneud y tŷ ar gyfer ei werthu.

Wednesday 8 September 2010

Plannu'r Goeden

Diwrnod gŵyl Asturias heddiw, a hefyd un o'r fiestas lleol, yr un sy'n cloi tymor yr haf: la Blanca, ym mhentref Nueva. Dechreuodd neithiwr, gyda'r dynion yn plannu'r goeden - ewcalipt o 41m o hyd.

Maen nhw'n ei chludo drwy'r lonydd cul hyd at sgwâr capel la Blanca, ac yna'n ei chodi gyda nerth braich a fframiau haearn i'w phlannu mewn twll wedi ei baratoi.
Wedyn, mae'n rhaid i un ohonynt ddringo hanner ffordd lan y goeden i dadglymu'r rhaffau:

Mae'r goeden llai yn un a blannwyd gan blant y pentref ddeuddydd yn ôl; maen nhw'n cael eu haddysgu yn y grefft yn ifanc iawn. Mae yna elfen o gystadleuaeth rhwng y pentrefi hefyd: roedd 'hoguera' (yr enw sy'n cael ei roi i'r goeden) Nueva 3m yn fwy nag un Balmori'r mis diwethaf.

Tuesday 7 September 2010

O'r Gegin: Rysait Ffa Ffrengig

Un o'r platiau yr ydych yn ei weld yn aml iawn ar fwydlenni drwy gydol Sbaen yw rhyw fath o 'judias verdes con jamón'. Weithiau mae'n cael ei baratoi gyda darnau bach o facwn, neu o wêr (saim) mochyn. (tocino yn Sbaeneg). Ac wrth fod y ffa Ffrengig diweddaraf yn awr yn dechrau, dyma'r rysait.
I bedwar o bobl bydd angen
500g ffa Ffrengig, wedi torri pen a chwt ac wedi'u berwi (nid hyd at farwolaeth!)
1 wynwnsen fach, wedi'i thorri'n sleisiau main
150g ham neu gig moch, wedi'i dorri'n ddarnau mân
olew
llond llwy ford o bersli

Dodi'r olew i gynhesu mewn ffrimpan.
Ffrio'r wynwnsen nes ei bod yn colli lliw - nid yn mynd yn frown
Dodi'r cig i fewn am ryw 5 munud
Ychwanegu'r ffa am ryw 5 munud arall
Gorffen gyda'r persli, halen a phupur os bydd angen.
Mwynhewch!

Monday 6 September 2010

Gŵyl Asturias

Tamaid i aros pryd. Dechrau fiesta 'gŵyl Asturias' sy'n cael ei dathlu ddydd Mercher. Mae'r dathlu swyddogol yn symud i dref newydd bob blwyddyn, ac eleni mae Ribadesella'n cael y fraint.
Dechreuodd hi fwrw, am y tro cyntaf ers wythnosau, ond doedd hynny ddim yn stopio'r dawnswyr.

Baner Asturias ymhobman wrth gwrs : 'Croes y Fuddugoliaeth' (dros y Mwriaid). Bydd y mawrion yn dod ddydd Mercher, a'r miloedd o bob ran o'r dalaith. Rwy'n credu'r awn ni i'r traeth.

Sunday 5 September 2010

Cadoediad ETA

Siŵr bod llawer un wedi gweld tri chynrychiolydd ETA â bob o fasg euraidd am eu pennau yn cyhoeddi atal tanio. Daw hyn yn sgîl rhai misoedd heb 'weithrediadu arfog' ys dywed eu datganiad, a hefyd ar ôl cyfnod o bwyso gan genedlaetholwyr ar y chwith. Pan ddigwyddodd rhywbeth fel hyn o'r blaen, daeth nifer o ddatganiadau wedyn yn esbonio mwy am benderfyniad ETA - bydd yn rhaid aros i weld a gawn ni rywbeth tebyg y tro yma.
Mae'r adwaith gan y ddwy blaid fawr Sbeinig yr hyn a ddisgwylid: Y Sosialwyr sy'n llywodraethu yn Madrid yn dweud nad yw'n ddigonol ond ar yr un pryd yn dechrau trafodaethau gyda llywodraeth Gwlad y Basg a'r pleidiau yno; y Ceidwadwyr yn rhybuddio taw cam tuag at cael lle yn yr ymgyrch etholiadol lleol y flwyddyn nesaf yw e,  ac yn ail yn dweud nad oes dim ots, am na fydd y wladwriaeth fyth yn atal tanio ar ETA.
Hawdd iawn oedd hala prynhawn ar y traeth heb yn wybod bod y datganiad wedi'i wneud.

Saturday 4 September 2010

Ffrwythau'r Hydref

Ar adegau - ac ar dywydd - fel y mae hi heddiw mae rhywun yn gallu bod yn yr ardd ac anghofio'r holl balu a phlannu a chwynnu. A'r glaw a'r baw.
A gweld dim, ond gemwaith yr ardd yn loyw o'm cwmpas.
Pawb yn cofio mae'n debyg y llinell 'dau lygad disglair fel dwy em'; (ac wedi'i thrawsnewid o 'disglair' i 'du') ond o'm blaen i'r awr hon mae dau ffrwythyn disglair fel dwy ruddem.


Mafon a thomato, tomato a mafon, pa un yw'r cochaf ni wn: y mafon yn dywyllach oherwydd y tipyn glas sydd yn eu lliw. Ydy mafon yn disgleirio? Dim ond pan fyddan nhw'n dal ar y gansen yn erbyn glesni'r dail. Mewn powlen mae'r lliw yn meddalu fel melfed. Ond mae'r tomatos yn disgleirio hyd nes y pwdran.
Llysiau eraill yn gofyn iti eu cyffwrdd nhw: mae'r bwmpen rhyfedd o'r Eidal, y 'neidr' yn dechrau fel coes fach yn dwyn blodyn gwyn. Mae'r goes yr un mor feddal â thu mewn masgl (plisgyn) ffa llydan - neu'n feddalach os rhywbeth.

Friday 3 September 2010

Magu Eirth

Ar ôl llawer i flwyddyn anodd, mae'r arth ar ei fyny. Eleni yn y Cordillera Cantábrica, y mynyddoedd sy'n rhedeg o'r dwyrain i'r gorllewin ar hyd yr arfordir, mae wardeniaid wedi cyfri o leiaf  21 o famau-eirth a 43 o genawon. ( y #pethaubychain) 
Mae hyn yn dangos cynnydd yn nifer y mamau ond hefyd cynydd aruthrol yn nifer y toreidi o ddau neu dri chenau. Dyw´r ffigyrau ddim yn bendant, ond wrth eu ffilmio nhw mae´r wardeniaid yn sicr taw dyma´r isafswm o eirth sydd yno.
Does neb yn siŵr beth yn union sy'n digwydd, ond mae'r eirth wedi cael eu gweld mewn ardaloedd lle nad ymddangosodd yr un ers blynyddoedd. Mae'n debyg bod y tywydd da wedi helpu hefyd. Ar hyn o bryd mae'r eirth yn fisi'n bwyta er mwyn goroesi'r gaeaf. Ffrwyth yr escuernacabras, neu pistachia terebintha (turpentine tree yn Saesneg) sydd ar y ford ar ddechrau mis Medi, wedyn y llysi duon bach ac ar ôl hynny daw'r cnau (cyll).
Mae 'na luniau hyfryd o arth a'i chenawon i'w gweld ar flog Naturaleza Cantabrica , sydd wastad yn llawn o bethau da.
Does ond gobeithio bod llai o wenwyn wedi cael ei ledu gan y ffermwyr eleni, ac y bydd y rhan fwyaf o'r newydd-ddyfodiaid yn dod mâs yn iach eto ym mis Ebrill.

Thursday 2 September 2010

Cadw'r Cynnyrch: Sychu

Mae hi bron yn amser sychu ffa. Hynny yw, mae'r 'fabes', y ffa mawr gwyn ar gyfer gwneud fabada a phob math o gawl, yn sychu'n barod:


















A bydd y borlotti (ar y dde) yn barod mewn wythnos. Wedyn byddwn yn eu tynnu nhw, y planhigion hynny  yw, yn gyfan, ac yn dibynnu ar eu sychder nhw, naill ai'n eu gadael ar y balconi (bydd rhaid i'r wynwns symud i'r sied) neu'n eu hagor ar unwaith, eu pwyso a'u dodi mewn jarre at y gaeaf.
Sbel yn ôl wnes i brynu yogur 'cartref' mewn jarre o briddwaith, ac mae'r rheiny'n berffaith ar gyfer cadw ffa. 
Mae'n ddrwg gen i ond dyna fe am heddiw achos bues i bron â thorri top fy mys i bant wrth wneud chutney gellyg felly'n ffaelu teipio'n rhwydd diawn.

Wednesday 1 September 2010

O'r Ardd, ddechrau Medi

Mae ffrwythau a llysiau i'w casglu bob dydd yr amser yma o'r flwyddyn. Tomatos mewn salad neu mewn gazpacho neu wedi'u rhostio - neu wedi'u rhoi i gymdoges. Mafon ar eu pennau'u hunain, neu gyda yogur neu hufen iâ: does dim digon i wneud jam, ond gormod i'w bwyta bob dydd hyd yn oed gyda 4 o bobl yn y tŷ.
Ciwc a phupur a phwmpenni o wahanol fathau (rhyfedd nad oes gair Cymraeg am courgette/squash, ynte?).





Pwmpen o ynys Sisili yw hon sydd wedi dewis dringo i'r ysgawen. 'Serpiente' (y neidr) yw ei enw.
Cyfaill sy'n dod o'r ynys yn dweud y medrwch
chi naill ai ei fwyta fel courgette ifanc
neu fel pwmpen aeddfed.









Mae un gellygen wedi rhoi hynny o ellyg sydd ganddi eleni - tua 5kg, ond mae'r lleill ar ei hôl hi. Ambell i gwins wedi cwympo, ond dydyn nhw ddim yn aeddfed eto.
Pan es i'r farchnad y bore ma na gyd oedd rhaid prynu yn y stondin llysiau oedd orennau, bananas ac afocados. A madarch - mae wedi bod mor sych, dwi heb weld yr un eto.

Tuesday 31 August 2010

Gorffen Haf

Mae mis Awst wedi cwpla haf ardderchog i ddiwydiant twristaidd dwyrain Asturias. Ar hyd yr arfordir ac yn y mynyddoedd, roedd tai llety yn llawn a hyd yn oed y tai bwyta'n cwyno llai eleni: y llynedd eu cri nhw oedd bod pobl yn prynu bwyd mewn siopau ac nid yn eistedd i lawr i gael pryd go iawn.
Heddiw mae popeth yn wahanol. Mae  tymor gwyliau traddodiadol Sbaen yn gorffen gyda dyfodiad mis Medi a dim ond ychydig o ymwelwyr sy'n weddill - onibai am yr tramorwyr, a sdim llawer o'r rheiny beth bynnag. Aeth dim un car dieithr heibio i'r tŷ heddiw.

Iddyn nhw, mae prynhawn hamddenol yr haf wedi diflannu tan flwyddyn nesaf. Ond inni mae'r Guadamia yn aros yr un mor brydferth.

Monday 30 August 2010

Teithwyr Cyfrwys a Buwch Anarferol

Haul drwy'r dydd heddiw, y gwynt wedi troi ac yn awr yn dod o'r gogledd, ond rywsut heb fod yn oer. Mae'r ardd yn dechrau edrych yn sych eto, ond y rhan fwyaf o bethau'n cadw i fynd. Mafon Medi wedi dechrau - maen nhw gymaint mwy blasus na mafon Mehefin, dwi ddim yn gwybod pam. Dyna beth gewn i bwdin heno, gyda chydig o'r sorbe cyrens duon sydd ar ôl. Mae ffrindiau wedi cyrraedd i aros am bythefnos, yn dod â hanes arall Ryanair: wedi gweld pobl oedd i fod yn hedfan i wlad Pwyl yn cael eu stopio am fod eu bagiau'n rhy fawr, rhy drwm ac ati. Beth wnaethon nhw ond tynnu dillad o'r bagiau a'u gwisgo nhw i gyd. Roedd un fenyw yn sefyll yno, wrthi'n gwisgo'r trydydd pâr o drwser ac yn bwyta banana run pryd. Bachan arall wedi stwffio pacedi o fwyd i fewn i bocedi'i siaced cyn wisgo siaced arall ar ben y cyntaf. A mae hynny i gyd yn dderbyniol, ac yn arbed £35 yr un iddyn nhw.
  Ac i ddilyn y stori fach rhyfedd yna, llun fach rhyfedd. A welsoch chi erioed fuwch â chyrn fel hon, yn troi tuag at lawr?

Sunday 29 August 2010

Yn Bendramwnwgl ar ôl Hapusrwydd

Un o'r cyfeillion wedi dangos erthygl ar hapusrwydd imi, yn El Pais.  Gwaith athronydd yw e, ac mae'n ymdrin â'r syniad - y paradocs yn wir - bod chwilio am hapusrwydd yn dod â dim ond tristwch yn y pen draw. Yn ôl yr athro German Cano,  mae pobl y gorllewin datblygedig heddiw yn credu bod hapusrwydd ei hun nid yn unig yn hawl ganddynt ond yn ddyletswydd arnynt. Mae'r holl dechnoleg sydd wedi ei datblygu dros y ganrif a hanner ddiwethaf yn gwneud inni feddwl taw'n bai ni yw e os nad ydym yn hapus. Yr argraff mae'n rhoi yw Viagra: os yw'r bilsen fach las yn gwneud y peth yn bosib, ac eto dwyt ti ddim yn cael hwyl arni, beth sy'n bod arnat ti yn bersonol?
Mae e hefyd, yn dyfynnu'r athronydd o Almaenwr Odo Marquard, yn trafod y ddamcaniaeth bod cyfran o dristwch, neu anfodlonrwydd, yn elfen anhepgor o'n bywyd meddyliol/teimladol. Os bydd rhyw newid yn digwydd, ac er da, does neb yn cymryd sylw. Os bydd yn dod â chanlyniadau drwg yn ei sgîl, bydd pawb yn canolbwyntio ar y rheiny. Mae hyn yn arwain at y ffaith ein bod yn chwilio am y nam ym mhob peth a gawn, hyd yn oed pan fydd angen chwydd-wydr, ac efallai'n cael rhyw hapusrwydd rhyfedd wrth ei gael e.

Dw'i ddim yn credu ei fod yn cefnogi'r syniad y dylai pawb fod yn fodlon ar bopeth a pheidio gofyn mwy; dim ond dweud y dylem ni sylweddoli ei bod yn bosib bod yn hapus heb fod popeth yn ein bywyd yn berffaith. Fel y dywed Cano 'ennill inni'n hunain holl brofiadau'r canol, lle nad yw popeth yn ddu-a-gwyn'.

Saturday 28 August 2010

Ha Ha Hapus

Nôl at feddwl am hapusrwydd. Wedi ystyried pwysicrwydd arian - nid fel ffynhonnell hapusrwydd ond yn hytrach fel rhywbeth sydd yn ein cadw rhag lot o anhapusrwydd. Beth wedyn? Mae iechyd fel y cyfryw yn yr un dosbarth ag arian: dim eisie ymfalchio ynddo, ond afiechyd yn gallu difetha hapusrwydd.
Yn fy marn i y perthynas sydd rhwng pob unigolyn a phobl eraill yw elfen bwysicaf wrth greu teimlad o hapusrwydd. Sdim ots pwy yw'r bobl eraill: yn aelodau o'r teulu, yn gyfeillion, yn gymdogion, yn gyd-weithwyr. Yr hyn sy'n gyffredin yw bod y naill ochr a'r llall yn rhoi yn ogystal â chymryd. Weithiau bydd y cyfnewid yn digwydd dros gyfnod o flynyddoedd: bydd plentyn yn gallu 'rhoi' mwy, mewn llawer ystyr, i'r rhiant wrth i'r ddau fynd yn hŷn.
Mae'n debyg y bydd yr hapusrwydd sy'n dod o berthynas yn cael ei ddwrhau, yn mynd yn llai dwys, wrth i'r nifer o bobl yn y grŵp gynyddu: go brin y byddai rhywun yn cael yr un pleser o weld cyfyrder o'r nawfed ach ag y byddai o weld ei fam. Yn yr un modd mae timau bach o weithwyr, neu cymdogion stryd neu bentref, yn cael hapusrwydd.
Mae'r ddeuoliaeth sydd ynom ni i gyd wrth gwrs yn golygu ein bod yn dyheu weithiau am fod ar ein pennau'n hunain, ar ben mynydd gyda dim ond sŵn y gwynt fel cyfeiliant. Ond mae'n llawer haws dechrau gyda bywyd yn llawn perthnasau a thorri mâs cyfnod inni'n hunain nag yw e i fyw bywyd unig a mynd am gwmni o bryd i'w gilydd.
'L'enfer. c'est les autres'. meddai Sartre, yn beio pobl eraill am ei uffern ef. Nefoedd hefyd, weden i.

Friday 27 August 2010

Adennydd Newydd Sydd...

...uwch yr hen fynyddoedd hyn.
Mae ceisio dod yn ôl ag anifeiliaid i rywle lle mae'r boblogaeth naturiol wedi diflannu yn waith hir a chaled. Felly mae wedi bod yn y Picos de Europa gyda'r quebrantahuesos, y fwltwr barfog, neu'n llythrennol y malwr esgyrn. Dydyn nhw ddim wedi byw yn y Picos ers hanner canrif a mwy, er bod rhai yn dal i ymweld o'u cartref yn y Pirineos. Yn hedfan 300km i chwilio am fwyd!
Bu gobaith y byddai gwpwl o'r rheiny'n perderfynu ymsefydlu yma yn Asturias, ond yn awr mae'r grŵp sydd am hyrwyddo cadwraeth yr adar prin yma wedi mynd ati'n uniongyrchol i ail-sefydlu poblogaeth. Llai na deufis yn ôl fe ryddhawyd dau gyw - dwy â dweud y gwir oherwydd benywaidd ydynt. I ddechrau roedd pwped pren yn eu bwydo gyda chig ac esgyrn, ond yn barod maen nhw wedi dechrau hedfan ac wedi dysgu dod o hyd i gyrff anifeiliaid. Y gwirfoddolwyr sy'n casglu defaid meirw oddi wrth y bugeiliad ac yn dewid lle i roi nhw fel bod Leoncia a Deva yn debyg o'u cael nhw. 
Hyd yn hyn, popeth yn iawn. Mae ambell i eryr a chudyll coch wedi ymddwyn yn ymosodol tuag atyn nhw, ond maen nhw wedi'u hosgoi a dianc. Ac mae eu perthynas gyda'r adar eraill sy'n bwyta celanedd - mae na ddau fath o fwltwr (dipyn yn llai eu maint) yn y Picos wedi bod yn dda. Wedi'r cyfan mae'r newydd-ddyfodiaid yn bwyta esgyrn, a'r lleill yn cymryd y cig.
Ond. Mae llond gwefan o naturiaethwyr a grwpiau eraill o Asturias yn gwrthwynebu'n ffyrnig. Iddyn nhw, y peth pwysig yw diogelu'r anifeiliaid (a phlanhigion) prin sydd yma'n barod, cyn feddwl am ail-gyflwyno aderyn o rywle arall. Dyfodol y blaidd, y capercaillie (tetrao urogallus cantabricus - rhywun yn gwybod beth fyddai'r enw Cymraeg?) ac yn enwedig yr arth, sy'n eu poeni. Maen nhw'n rhestru nifer o wallau technegol y maen nhw'n eu gweld yn y cynllun ail-gyflwyno, yn bennaf efallai y ffaith bod ffermwyr yn dal i osod gwenwyn ar y mynyddoedd er mwyn lladd bleiddiaid. Mor hawdd fyddai hi i Leoncia neu Deva fwyta un o'r cyrff hynny.
Ond yn y bôn maen nhw'n gwrthwynebu ar sail egwyddor: y bydd yr amgylchedd yn well o geisio cadw a diogelu beth sydd yna o hyd, yn hytrach na cheisio adfer rhywbeth o'r gorffennol.   
Llun i orffen. Heb yr un aderyn.

Thursday 26 August 2010

Sawr a Blas

ers inni ddod i fyw yma rwyf i wedi defnyddio mwy o berlysiau yn y gegin na erioed o'r blaen, a hynny'n bennaf am eu bod nhw mor hawdd eu tyfu a'u cadw. Mae'r rhan fwyaf yn dod â dail a/neu flodau am 7-8 mis: mae'r hen rosmari yn gwrthod peidio, gan flodeuo drwy gydol misoedd Rhagfyr a Ionawr y llynedd pan oeddwn i eisie dorri nôl arni. Mae'r brenhinllys wrth gwrs yn blanhigyn blynyddol, a'r persli ond yn parhau am ddwy flynedd. Ond mae'r olaf yn egino'n ddidrafferth fel y mynno:
Nid y fi a'i ddododd yn y twll bach yn y graig: y planhigyn ei hunan sydd wrth ei fodd yno. Rwy'n dweud persli yn hytrach na pherllys oherwydd y cymysgwch all ddod o siarad am 'berlysiau' - mwy nag un math o blanhigyn neu 2 blanhigyn persli? Ta beth yw ei enw, bydda'i'n gadael i un neu ddau gyrraedd oed hadau bob haf, a'u siglo'n nhw'n ofalus dros yr ardd perlysiau. (Mae hynny'n swnio fel petase'n lle anferth - ryw 1 metr sgwâr yw e).


Syndod y tymor oedd y saets: mae hwn wedi bod yn yr un lle ers 6 blynedd, a minnau'n ei dorri'n ôl ym mis Medi iddo gael dod eto erbyn y Pasg. Dim sôn am flodau tan eleni, a nawr mae wedi blodeuo ddwywaith. Torrais i'r truan yn ôl i'w hanner ym mis Mehefin, a dyma fe wedi dod yn ôl yn well fyth, er bod rhain yn awr yn dechrau colli lliw.
 Roeddwn i wedi deall taw dim ond 5-6 blynedd y byddai saets yn byw -  aros yr ydym i weld a fydd hwn yn dal yma o hyd pan ddaw'r gwanwyn.

Wednesday 25 August 2010

Mor Llawen a'r Gog

Mae'r haf yma wedi bod yn dda. Y tywydd yn dwymach nag arfer, a llai o law. Yr ardd yn haws ei thrin bob blwyddyn. Amser da gyda chyfeillion o Gymru. Cyfeillgarwch newydd yn datblygu o gwmpas y pentref.
Sy'n hala fi i feddwl am hapusrwydd. Beth yw'r elfennau angenrheidiol? Ydy'n bosib sylweddoli yn y foment a'r lle dy fod yn hapus? Ydyn ni'n gwastraffu gormod o amser ar yr ymdrech i fod yn hapus?
Yr elfennau i ddechrau. Arian. Mae arian yn gymorth mawr - nid bod eisie bod yn gyfoethog i fod yn hapus, ond bod digon o arian i osgoi poeni am rywle i fyw a rhywbeth i fwydo'r teulu yn hanfodol. Mae'r cyfanswm 'iawn' o arian yn golygu lot llai o boen meddwl.
Ac nid rhywbeth sy'n perthnasol i'r unigolyn yn uniyw hwn: mae sefyllfa economaidd iach yn y gymdeithas yr wyt yn rhan ohoni, yn rhoi'r cyfle iti gael swydd sy'n talu'r arian 'iawn' heb fod yn beryg bywyd nac yn sarhad arnat ti dy hun. 
A faint yw'r arian 'iawn' yma? Mae'n ddigon hawdd cael mesur ar faint fyddai'r isafswm derbyniol. I ni sy'n byw yng ngwledydd datblygedig y gorllewin, nid jyst digon i'n cadw ni rhag y Wyrcws a rhoi sgidie am ein traed. Mae eisie digon i fod yn rhan o'r gymdeithas, i allu defnyddio'r pethau a'r cyfryngau sy'n datblygu o'n hamgylch. Mae eisie mwy o 'stwff' yn awr; ewn ni ddim yn ôl at ddyddiau golchi dillad yn yr afon, mynd i'r farchnad unwaith yr wythnos, rhannu un ffôn ar waelod y stâr: heb sôn am fyw heb y rhyngrwyd.
Faint sy'n ormod, te?  Dechrau meddwl am hyn yr wyf i, ond rhywbeth fel:  os wyt ti'n gallu mynd i siopa a phrynu pethau heb fecso am y pris. Neu: os nad wyt ti'n gwybod faint o arian (incwm a chynilion) sydd gyda ti. Neu ar y llaw arall: os wyt ti'n dechrau meddwl drwy'r amser am dy arian a chymaint mwy sydd gen ti na gan bobl eraill.  
Rwyf i am roi hoe fach i'r hen ymenydd yn awr, ond bydda'i'n dod yn ôl at hwn.

Tuesday 24 August 2010

Pigion Awst

Bydd rhai o bobl tlotaf Asturias yn bwyta'n dda heno a fory. Y bore ma fe stopiwyd lori o'r Alban gan yr heddlu, fel rhan o ymgyrch i brofi cyflwr llwythi o bysgod a bwyd môr a phapurau'u gyrwyr. Mae cyfran helaeth o'r bwyd môr y bydd rhywun yn bwyta fan hyn yn dod o'r Alban ac Iwerddon, ac mae na reolau Ewropeaidd ynglŷn â datgan tarddiad y creaduriaid fel na fyddan nhw'n cael eu gor-bysgota.
Doedd gan y gyrrwr heddiw ddim dogfenni o gwbl i ddrisgrifio'r llwyth - o 2.4 tunnell o fwyd môr. A bod yn fanwl: 180 kilos o gogimwch,  bron i dunnell o grancod mawr,  165 kilos o wichiaid, 250 kilos o gregyn bylchog,  28 o flychau o grancod bach a saith blwch o gimychiaid coch.
Mae'r cwbl wedi mynd i Fanc Fwyd Asturias - gobeithio y byddan nhw'n gwneud profion i weld ei fod yn saff i'w fwyta.
Stori hollol wahanol o Lastres, y pentref lle bu cymaint o gwyno am ddiffyg unrhyw fath o deledu ar ôl i'r analog gael ei ddiffodd. Bob blwyddyn ar gyfer fiesta'r pentref mae'r trigolion yn adeiladu cerflunwaith o beth bynnag sydd wedi eu poeni nhw'r flwyddyn honno. Eleni fe gafodd set deledu anferth ei chludo drwy'r strydoedd - a'i llosgi'n ulw.

Monday 23 August 2010

Camddealltwriaeth Gostus

Mae'r hen ddadl ynglŷn â chodi tâl am achub bywyd yn y mynyddoedd wedi ail-agor yn y Picos de Europa ar ôl i'r timau achub fynd i chwilio am ŵr o Gijon oedd yn cerdded uwchlaw'r llynnoedd, yn ardal Vegarredonda a'r Mirador de Ordiales.
el Refugio de Vegarredonda

 Mae'n daith diwrnod - 7 neu 8 awr weden i - i fynd i'r Mirador ac yn ôl, ac fe benderfynodd aros dros nos yn y cwt (sy'n gwneud bwyd amser cinio hefyd, gyda llaw). Gadawodd neges i'r teulu, a bant ag e i'r gwely am noson dda o gwsg. 
Ond fe fethodd y teulu â deall ei neges, a chael ar ddeall ei fod ar goll ar y mynydd. Am 1100 y nos, dyma nhw'n galw'r Gwasanaethau Brys.  Doedd yr hofrennydd ddim yn gallu hedfan o achos y niwl, ond bu tîm o bobl yn chwilio amdano drwy'r nos. Yn y diwedd fe gwrddon nhw ag ef wrth iddo gyrraedd yn ôl i'w gar, heb yn wybod ei fod e wedi bod yn achos chwilio mawr.
Ac er nad oedd y dyn ei hun yn gyfrifol am y camgymeriad, mae'r cwestiwn o godi tal yn dipyn o bwnc llosg yma.
Mae'r ddwy ochr i'r ddadl yn mynd fel hyn:
o blaid codi tâl: mae mwy a mwy o bobl yn mentro i'r mynydd yn ddi-brofiad ac yn ddi-yswiriant. Pam ddylwn ni dalu am eu ffolineb nhw?
yn erbyn: mae'r timau achub (yn Asturias) yn cael arian o'n trethi ni gyd (er bod gwirfoddolwyr hefyd yn chwarae rhan). Maen nhw'n gwneud gwaith pwysig e.e. yn achub pobl o lifogydd neu ddamweiniau eraill, nid dim ond ar y mynydd.  Addysgu'r cerddwyr gleision sydd eisiau, nid dweud wrthyn nhw am gadw draw.

Sunday 22 August 2010

Ji Ceffyl Bach

Ar un o ddyddiau twymaf yr haf ymgasglodd cannoedd o bobl mewn llecyn ar fynyddoedd y Sueve i ddathlu gŵyl yr Asturcon. Mae'r ceffylau yma yn byw ar y mynydd ac yn hanner gwyllt. Maen nhw hefyd yn rhyfeddol o debyg i lun y ceffyl sydd yn ogof Tito Bustillo, llun a gafodd ei beintio ryw 15,000 mlynedd yn ôl. 364 diwrnod o'r flwyddyn mae Espineres yn lle da i fynd i gerdded heb gwrdd â neb.
  Ond am un diwrnod, tua diwedd mis Awst, mae byd yr Asturcon yn ymsefydlu yno. Rhaid ethol y Prif Fugail o blith y rhai sy'n cadw ceffylau ar y Sueve, cyfri'r anifeiliaid, a chynnal cystadleuaeth dofi. Eleni fe gafodd un llanc ei anafu'n ddifrifol pan giciwyd ef yn ei ben ar ôl cael ei daro i'r llawr. Ond fe lwyddodd boi arall i gael ei hunan ar gefn ei geffyl: roedd hynny'n ddigon i ennill. Gellwch chi weld fideo o'r dathlu a'r gystadleuaeth fan hyn  ar wefan un o bapurau newydd Asturias.

Saturday 21 August 2010

Trên i'r Topiau

Dros ganrif yn ôl, ym 1908, fe agorwyd rheilffordd yr holl ffordd o dref Arriondas lan dyffryn Sella i Cangas de Onis, ac yna i eglwys Covadonga ac ymhellach i'r gweithiau mwyn yn Comeya y Buferrara.  Prif bwrpas y lein oedd cario 'manganese' i lawr o'r mynyddoedd ar gyfer diwydiannau canol Asturias, ond yn fuan wedyn fe ddechreuwyd mynd â theithwyr hefyd, trigolion pentrefi'r ardal ynghyd ag ymwelwyr ar eu ffordd i'r eglwys, un o safleoedd mwyaf pwysig hanes Asturias.

Comeya heddiw
 Bryd hynny wrth gwrs doedd yr heolydd yn ddim mwy na llwybrau cerrig a mwd, ac roedd teithio mewn trên dipyn yn hwylusach. Daeth yr ymweliad â'r eglwys yn boblogaidd iawn, ac yn ystod 20au'r ganrif honno roedd cynlluniau ar y gweill i drydaneiddio'r lein ac i redeg gwasanaethau uniongyrchol o ddinasoedd fel Bilbao, dros 200km i ffwrdd. Mae lluniau o'r hen drenau i'w gweld yma:
Ond ym 1933 fe gaewyd gloddfa'r Buferrera, yn ymyl y Llynnoedd, ac yn ystod y 15 mlynedd nesaf, drwy ryfel a chyfnod unbeniaeth Franco, dirywio'n raddol wnaeth y wasanaeth nes ei chau'n gyfangwbl ym 1944. Byth ers hynny mae galwadau wedi dod i ail-osod lein Covadonga: mae'n debyg na eith hi fyth lan i'r Llynnoedd eto oherwydd rheolau'r Parc Cenedlaethol.
Bum mlynedd yn ôl, yn 2005, dyma gyhoeddi cynllun arall ar gyfer tram fyddai'n cario ymwelwyr o'r meysydd parcio yn y dyffryn hyd at Covadonga. Fe dalodd llywodraeth Asturias 3 miliwn o euros ar gyfer y tir i godi gorsaf - a na fe. Does dim byd wedi digwydd ers hynny. A phan ddaeth y gweinidog amgylchedd i'r ardal yn ddiweddar, na gyd ddywedodd e oedd bod yn rhaid archwilio'r cynllun. Ar ôl 5 mlynedd. A 3 miliwn o euros o leiaf.
Beth sy'n digwydd ar hyn o bryd yw bod yr heol ar gau i geir yn ystod yr haf, a phawb yn gorfod talu i fynd mewn bws naill ai i Covadonga neu i'r llynnoedd. Tybed a welwn ni drên - neu dram - eto ?

Friday 20 August 2010

Trafferth gyda'r Traffig

Rŷn ni'n ffodus iawn yn gallu cerdded o'r tŷ i'r traeth mewn 20 munud. Ond yn awr gydag Awst yn tynnu at ei derfyn ŷn ni'n gweld yn eglurach nag erioed y problemau y mae ymwelwyr mewn ceir yn dioddef - neu'n achosi.
Mae'r rhan yma o Asturias yn lle delfrydol i fwrw gwyliau'r haf, yn enwedig i drigolion canol Sbaen, y 'meseta', sydd angen dianc rhag y gwres a'r llwch. A phan fo arian yn brin, pa wyliau sy'n rhatach na theulu cyfan, mewn car, yn mynd i wersylla? Maen nhw'n cyrraedd Asturias ar draffordd, maen nhw hyd yn oed yn gallu cyrraedd yr ardal y maen nhw wedi'i dewis ar draffordd, ond wedyn.....heolydd cul a throellog sydd yma rhwng y draffordd a'r môr (neu'r mynydd), llwybrau sy'n dal i gael eu dilyn gan dractorau a da byw, heb sôn am y pererinion ar eu ffordd i Santiago de Compostela. 
Maen nhw'n mynd ar goll. Yn eistedd mewn rhes hir yn ceisio mynd i fewn i dref fach i brynu bwyd. Yn ymladd gydag ymwelwyr eraill am le i barcio (yn y dref neu wrth y traeth). Hynny yw, dydyn nhw ddim yn cael y gorffwys na'r hedd y buont yn chwilio amdanynt. Ac efallai, flwyddyn nesaf, mai dyna'r pethau fydd yn aros yn y côf: a na, fyddan nhw ddim yn dychwelyd.
Mae dwyrain Asturias yn dibynnu ar dwristiaeth. Ni all amaeth na choedwigaeth na physgota ein cadw ni i gyd. Ac mae'r trafnidiaeth gyhoeddus yn anobeithiol, o ran cysylltiadau a chyflymdra: bydd pobl yn gyrru yma neu fyddan nhw'n gyrru i rywle arall.
Beth sydd ei angen yw strategaeth newydd i ddenu pobl rownd y flwyddyn i brofi'r hyn sydd orau yma: byd natur, bwyd a diod, tywydd mwyn a hanes. Ac yna i ddarparu meysydd parcio, bysus bach ac ati (fel maen nhw wedi dechrau gwneud, ond dim ond fel ateb i broblemau unigol, nid fel strategaeth). Ac os nad yw'r llywodraeth daleithiol yn datblygu cynllun tebyg, fe fydd llai o arian yn dod i fewn i Asturias o rannau eraill o Sbaen ac o dramor. Gwario nawr ac ennill wedyn,  meddwn i.

Thursday 19 August 2010

Cornel y Cewri

Reit, rwy'n gwybod lle dwi eisie mynd y tro nesa bydd hi'n bwrw glaw/bydd gyda ni bobl yn aros!
Arddangosfa newydd - amgueddfa newydd â dweud y gwir - yn Luarca yng ngorllewin Asturias sydd yn gartref i 'calamares gigantes'. (Scwid anferth).
Dimd ond yn ddiweddar mae gwyddonwyr wedi dechrau astudio'r creaduriaid yma o ddifri; yn barod mae ymchwilwyr Ecomarg wedi dod o hyd i ddwy rywogaeth hollol newydd yn ardal 'El Cachucho' - hafn dwfn a mynydd o dan y môr ychydig i'r gogledd o Asturias. Ac o bryd i'w gilydd mae pysgotwyr yn dal un - yn farw - yn eu rhwydi. Rhai o'r rhain sydd yn cael eu harddangos yn Luarca, ar ôl cyfnod hir o ddysgu sut i'w cadw nhw heb bydru. Mae'r mwyaf 14m o hyd.
Unwaith, tua blwyddyn yn ôl, fe ddaeth un i'r wyneb yn fyw, yn agos iawn i'r arfordir, ac fe lwyddodd rhywun mewn kayak dynnu llun y llygad. Does na ddim sôn bod y llun yma wedi'i gyhoeddi, ond wrth gwrs mae 'na fideo ar youtube sy'n dangos un ohonyn nhw'n ymosod ar gamera tanfor.
Rheswm arall i fod yn falch nad wyt ti ddim yn bysgodyn.

Wednesday 18 August 2010

Cadw'r Cynnyrch 2

Fan hyn ar arfordir Asturias yr ydym ni mewn lle da ar gyfer cadw rhai o'r llysiau-gwreiddiau yn y ddaear nes bod hi'n amser eu bwyta nhw, oherwydd yn anaml iawn y cawn ni dymheredd yn is na 0 gradd C. Mae panas a moron, e.e., yn hapus ddigon yn y pridd. Rŷn ni wedi gwneud profion gyda'r moron, yn eu tynnu nhw a'u cadw mewn tywod, ond mynd yn rwberaidd wnaethon nhw, a hyd yn oed yn anos i'w bwyta nag oedden nhw i'w glanhau.
Yn ôl deunydd defnyddiol iawn CALU,  y Ganolfan Defnydd Tir Amgen ym Mhrifysgol Bangor,  os oes rhaid tynnu moron dylid eu cadw mewn tymheredd rhwng 1-2 gradd.
Mae tato, ar y llaw arall, angen tymheredd rhwng 5-10 gradd. Hynny yw, ar ôl ichi eu gadael mas yn yr haul am ddiwrnod neu ddau. Y peth pwysig iddyn nhw wedyn yw DIM GOLAU O GWBL, er mwyn osgoi'r smotiau gwyrdd gwenwynig. Ac yn wahanol eto i'r rhan fwyaf o bethau, sdim ots os byddan nhw'n cyffwrdd yn ei gilydd, cyhyd â'u bod nhw mewn sach 'hessian' hen-ffasiwn neu sach bapur.
A'r peth allweddol, gydag unrhyw lysiau sy'n cael eu storio, yw cadw golwg arnyn nhw. Fe fydd rhai yn pydru, sdim dwywaith amdani. Mae'n werth mynd drwy'r cwbl ar ôl ryw fis, a chwpl o weithiau eto yn ystod y gaeaf.

Mae pethau eraill yn yr ardd heblaw llysiau: dyma'r agapanthus a'r phormium, gyda lafant o'u blaenau a mimosa a choed afalau a chnau Ffrengig tu ôl.
Nesa: sychu.

Tuesday 17 August 2010

Anhawster Croesi Pont

Arwydd o'r 'crisis' neu dweud hi fel y mae? Ar ôl i lawer llais ddechrau cwyno am y toriadau i'r gwaith ar gwpla traffordd yr arfordir, mae'r llywodraeth (yn Madrid) wedi cymryd cam yn ôl: bydd y gwaith yn mynd yn ei flaen ar yr amserlen bresennol. Ond och, heddiw fe gyhoeddodd y llywodraeth (yn Uvieu/Oviedo) yn bendant na fyddan nhw'n codi pont newydd dros afon Sella yn Ribadesella.

Mae'r broblem yn amlwg: hen bont gul, un lôn i bob cyfeiriad yw hi, a'r palmentydd yn gul ofnadwy: does ond lle i ddau berson fynd heibio i'w gilydd os bydd y ddau'n weddol denau. Yn ystod y gaeaf, a'r rhan fwyaf o'r gwanwyn a'r hydref, mae popeth yn iawn. Ond yn ystod yr haf, a'r wythnos cyn y Pasg, mae'n amhosib.
Mae hefyd wedi dioddef eleni oherwydd y llifogydd: pwysau'r dŵr ei hun, a'r coed a phethau eraill a gafodd eu hysgubo i lawr yr afon.
Tan ryw 5 mlynedd yn ôl, roedd y bont yn rhan o heol fawr bwysig yn mynd ar hyd yr arfordir i Gijón,  ac ymlaen i Galicia. Ond ers i'r rhan yma o'r draffordd agor, heol gyffredin yw hi, a dywed Oviedo taw cyfrifoldeb Ribadesella yw hi. Mae'n debyg y rhôn nhw rywbeth at ei thrwsio, ond dyna'r cwbl. 

Monday 16 August 2010

Cadw Cynnyrch yr Ardd dros y Gaeaf

Un o'r 'gwyddorau' yr wyf i a llawer un arall mae'n debyg wedi eu colli yw hyn: sut i gadw'n fwytadwy dros y gaeaf y llysiau sydd wedi tyfu yn ein gerddi drwy'r haf. Hyd yn oed pan oeddwn i'n ferch fach, doeddem ni fel teulu ddim yn tyfu pethau fel tato na wynwns - dim ond pŷs a cinebêns a letys oedd yn diflannu'n syth wedi eu casglu. Felly dysgu wrth fynd ymlaen yr ydym.
Mae'r ffrwythau'n hawdd eu trin: eu rhewi, eu troi'n hufen iâ, neu ychwanegu at y rhesi o jarrau jam a chutni lawr llawr. Tomatos: run peth. Ond nid mewn hufen iâ....erbyn meddwl efallai buasai sorbe yn gweithio'n iawn.
Rwyf i hefyd yn rhewi ffa Ffrengig, pupurod (mewn stribedi) a phlatiau fel 'ratatouille' wedi'u coginio.
Mae cennin yn tyfu rownd y rîl fan hyn, felly does dim ond rhaid tynnu'r rhai sydd ar fin dod â blodau, a'u dodi nhw nôl yn y ddaear i gadw am wythnos neu ddwy os bydd rhaid.  
Rwy'n gadael yr wynwns (30kg eleni) ar y balconi sy'n wynebu'r de am chwech wythnos. Mynd i brofi nhw bob hyn a hyn, achos mae un neu ddwy wastod yn pydru. Ac wedyn eu rhoi mewn bagiau-rhwyd a'u hongian yn y sied. Fel arfer maen nhw'n cadw nes bydd y cyntaf o'r flwyddyn nesaf yn barod.
Mae'r sialots yn cadw'n well na dim. (Fe welais i'r cyfieithiad 'sibwns' ar gyfer shallots, ond i fi rhywbeth arall yw sibwns, hanner ffordd rhwng 'spring onion' a wynwns cyffredin, ac yn cael eu cynaeafu'n gynnar - unrhyw syniadau?)
Yn yr ail ran: y tato, ayyb.

Sunday 15 August 2010

Smotyn o Sbaen ar dir Affrig

Heddiw rwyf i am edrych ychydig yn ehangach na'n byd bach ni yn nwyrain Asturias. Ers wythnos bellach mae gwrthdaro wedi bod ar y ffin rhwng Melilla, dinas sydd yn perthyn i Sbaen, a grŵp o bobl sy'n ei hawlio ar gyfer Moroco, y wlad o'i chwmpas. Am rai dyddiau fe gaewyd y ffin yn gyfangwbl, a neb na dim yn cael croesi, oedd yn gwneud pethau'n anodd i drigolion Melilla am fod y rhan fwyaf o'u bwyd yn gorfod dod o Moroco. Ac mae'n debyg y bydd hynny'n dechrau eto yfory.
Mae'r ddinas wedi bod yn eiddo i Sbaen ers 1497, ac ar hyd y canrifoedd mae ymladd a chyfamod wedi dilyn ei gilydd. Roedd hi'n lle pwysig iawn i fyddin Sbaen; yng ngogledd yr Affrig ym 1936 y dewisodd  Franco ddechrau ei wrthryfel yn erbyn y llywodraeth weriniaethol. (Am sawl reswm: roedd 'byddin yr Affrig' at ei gilydd yn filwyr cyflogedig, a'r Lleng Dramor yn cynnwys pob math o ddrwgweithredwyr. Hefyd doedd na ond ychydig o Sbaenwyr cyffredin yn byw yn y trefi yno). Dim ond 10 diwrnod yn ôl y tynnwyd i lawr yn Melilla y cerflun olaf yn Sbaen oedd yn dangos Franco ar gefn ceffyl.
Fe allech chi'n hawdd ddadlau, felly ei bod hi'n hen bryd i Madrid roi'r gorau i Melilla, a'i chwaer ddinas, Ceuta (a Llundain Gibraltar?).
Ond beth sydd wedi bod yn anodd ei dderbyn yw'r ffordd y mae'r protestwyr y tu allan i Melilla wedi targedu swyddogion benywaidd o fewn heddlu'r ffin.  Merched lleol, o dras Islamaidd: mae'n rhaid ei bod hi'n codi ofn arnyn nhw i weld y posteri enfawr ohonyn nhw eu hunain, yn unigolion y gellir yn hawdd adnabod eu gwynebau. Mae'r heddlu'n dweud bod y gwrthdystwyr hefyd yn gweiddi'n anweddus arnyn nhw. Buaswn i'n dweud bod y gwleidyddol yn yr achos yma wedi mynd yn rhy bersonol.

Saturday 14 August 2010

Nodyn o'r Ardd: Ffrwythau

Mae tywydd braf diwedd Gorffennaf a dechrau Awst wedi gadael y coed ffrwythau'n edrych yn ffrwythlon iawn. Bu'n rhaid inni gasglu'r eirin i gyd am fod yr adar yn dechrau'u pigo nhw. Fuase ddim ots gyda fi ond eu bod nhw'n pigo unwaith ac yna'n gadael y ffrwyth i bydru, er mawr pleser i'r morgrug ond nid i fi.
  Mae 18 kilo yn y ddau hen dun paent yma, fydd yn ein cadw ni i fynd am dipyn, neu'n gwneud jam i'r teulu i gyd.
A'r gellyg! Coeden 6 blwydd oed yw'r Williams yma, ac mae pwysau'r ffrwyth bron a'i lladd hi:
Mae un gangen wedi'i thorri, ond gyda mae ambell i ddarn o gortyn wedi achub y gweddill. Mae'r afalau a'r cwins yn edrych yn dda hefyd, a'r ffigys ar eu ffordd. Dau fethiant (y rhai arferol): ceirios - mae'n amhosib eu cyrraedd nhw cyn yr adar; a'r olifau - mae'r coed olewydd yn tyfu'n braf ond dydyn nhw ddim yn dwyn ffrwyth. Y gaeaf yn rhy fwyn a'r haf rhy wlyb, mae'n debyg.

Friday 13 August 2010

Ta ta Tywod

Dyw hi ddim yn ddiwrnod i fynd i'r traeth. Mae'r dymheredd wedi disgyn o leiaf 5-6 gradd, a'r cymylau duon o bryd i'w gilydd yn towlu glaw fel petai o fwced. Ond mae'r traethau yma'n un o atyniadau mawr Asturias, yn enwedig i bobl o ganolbarth Sbaen. Maen nhw'n dwli ar y tywydd mwyn a'r llanw, sydd yn rhywbeth hollol newydd i'r rheiny sydd yn gyfarwydd â Môr y Canoldir. Rwyf i wedi clywed ambell i blentyn yn cwyno wrth ei rieni nad oes na draeth o gwbl rhwng clogwyni'r Guadamia.

Mae tirwedd y traeth yn newid bob blwyddyn yn ôl maint stormydd y gaeaf a'r gwanwyn: mwy, neu lai, o dywod, cwrs yr afon yn dyfnhau, pyllau bach yn ymddangos a hyd yn oed creigiau'n dod i'r wyneb. Ac yn ôl y papur heddiw, mewn rhai o'r traethau mae pethau eleni'n waeth: mae sawl traeth wedi colli mwyafrif ei dywod a'r ymwelwyr yn gorfod eistedd ar gerrig. Ai dyna pam mai hyd yn oed mwy ohonyn nhw nag arfer wedi cyrraedd ein traeth bach ni? O leiaf mae gyda ni dywod, hyd yn oed os nad yw e i'w weld bob amser.

Thursday 12 August 2010

Gêm Gynta'r Ganrif Hon

Petaech chi wedi croesi pont y rheilffordd ychydig wedi 6 o'r gloch y nos, byddech chi wedi gweld rhywbeth na welwyd mo'i debyg yn y pentref ers dros ugain mlynedd.

Gêm pêldroed rhwng y Solteros a'r Casados - sef llanciau'r pentref yn erbyn y dynion priod. Gêm yr oedd yn arfer ei chwarae bob blwyddyn ar ddiwedd y fiesta, ond rywsut yr oedd wedi mynd i'r wal. Cae o eiddo'r saer coed oedd y maes chwarae; roedd dau o'i feibion yn chwarae. Braidd yn gul oedd hi, ond yr anfantais mwyaf oedd y goeden afalau - hanner ffordd rhwng y llinell hanner a'r gôl, ac i'r ochr. Sawl gwaith aeth y bêl i'w changhennau? Di-ri. A diolch byth bod pobl wedi dod â digon o beli, achos fe aeth nifer ar goll yn y mieri ar un ochr i'r cae.

I ddechrau, profiad y Casados oedd yn mynd â hi, ond yn yr ail hanner roedd rhai ohonyn nhw'n dechrau blino, a'r ifainc yn dod yn fwy amlwg. Eto i gyd 6-5 i'r Casados oedd hi, er bod yr arbitro (y dyfarnwr) yn ddiplomatig iawn wedi cyhoeddi taw gêm gyfartal oedd hi, 5-5. 

Wednesday 11 August 2010

y Ffair Anifeiliaid

Mae holl fusnes prynu a gwerthu da byw erbyn hyn wedi symud i'r marchnadoedd sefydlog : mae hynny'r un mor wir am Asturias ag yw e am Gymru. Ond mewn rhai o bentrefi'r ardal hon mae olion yr hen ffeiriau i'w gweld. Ddoe oedd ein tro ni. Mae'r trigolion hýn yn cofio ffair oedd yn parhau am wythnos, yn cofio hôl y gwartheg o'r tir cymun ar y mynydd, ac yn cofio'r sipsiwn yn dod i brynu ceffylau.
Eleni ychydig iawn o wartheg a gerddodd ar hyd llwybrau'r pentref i'r cae penodedig (yr un un lle gawsom ni'r picnic y noson gynt - maen nhw'n dweud bod rhywbeth yn nogfenni'r tirfeddiannwr yn dweud bod rhaid darparu'r cae hwn ar gyfer y ffeiriau hyd yn oes oesoedd).
A dyma rhai o'r geifr. Fe gyrhaeddodd y rhain yng nghefn fan; mae unrhyw un sydd wedi ceisio hel geifr  at ei gilydd, heb sôn am gael nhw i fynd i'r lle iawn, yn deall synnwyr y peth.
Ffair San Lorens yw enw'r ffair, am fod gŵyl San Lorens yn cael ei dathlu ar Awst 10fed. A neithiwr, ar ôl noson arall (yr olaf!) o ddawnsio a miri, fe eisteddsom ni ar y teras i wylio Dagrau San Lorens, y sêr gwib sy'n ymddangos bob blwyddyn o gwmpas y diwrnod hwnnw. Roedd hi'n hawdd eu gweld am fod y noson yn glir a'r lleuad yn newydd felly ddim yn cystadlu gyda nhw. Dim lluniau, mae'n ddrwg gyda fi.

Tuesday 10 August 2010

Y ffair Gaws

Daeth cannoedd ar gannoedd o bobl o bob oedran i'r pentref neithiwr ar gyfer y Ffair Gaws. Yr arfer traddodiadol yw prynu gwahanol fathau o gaws, ham a selsig, a bara yn y stondinau, ac wedyn pawb yn eistedd i lawr mewn grwpiau teuluol neu o gyfeillion i gael picnic enfawr gyda seidr.
Mae'r caws i gyd yn dod o'r ardal yma - dwyrain Asturias - gydag ambell gynhyrchydd yn teithio o Cantabria neu'r canolbarth. Mae'r ham yn dod o fan hyn a hefyd o daleithiau eraill lle mae'r dechneg yn wahanol: gall pobl siarad am oriau am fanylion trafod cig hallt. Mae'r selsig 'chorizos' yn cael eu paratoi o sawl math o gig - baedd a charw yn ogystal â chig moch.
 Dyw'r peth ddim yn dechrau tan wyth o'r gloch y nos, felly mae'r rhan fwyaf wedi cwpla bwyta erbyn deg pan fydd y band yn dechrau. Eraill yn aros yn y cae am awr neu ddwy wedyn yn canu caneuon y fro. Roedd yna gymaint o bobl roedd hi'n anodd cael lle i ddawnsio, a tua thri o'r gloch dyma ni'n rhoi'r ffidil yn y to - wedi'r cwbl, mae yna un arall yfory.

Monday 9 August 2010

y Ras: y Diweddglo

Cwpwl o hanesion bach i orffen diwrnod y 'piraguas':

Yn ein plith yr oedd yna ddwy ferch fach, un yn saith oed a'r llall ychydig yn iau. Tra bu'r oedolion a'r plant yn eu harddegau'n mwynhau ymdrochi yn afon Sella, neu gwylio'r canws,, neu'n arllwys seidr a thrafod coginio, dim  ond un peth oedd yn mynd â bryd y ddwy.
Dewis cerrig o'r afon. Eu golchi nhw i gael gwared o bob tamaid o faw oedd arnyn nhw, a'u cario'n ofalus lan i'r borfa. Yno y gwnaethon nhw carped o gerrig, o ryw fetr ar groes.
Does gen i ddim syniad beth oedd ei ddiben e, ond roedd yn edrych yn dda. Wedyn bûm i'n meddwl: pe byddech chi'n gweld newyddion ar y teledu o ryw wlad yn Affrig neu Asia, a phlant bach am oriau o dan haul poeth yn cario cerrig o afon, byddech chi'n meddwl taw caethweision oedden nhw, ontefe?
Stori arall: tua phump o'r gloch gyrhaeddodd lori i gludo car o'r cae. Roedd y perchennog wedi mynd i'r afon gyda'r allweddi ym mhoced ei wisg nofio. Ac wedi'u colli nhw. Ac er mawr chwilio doedd dim golwg ohonyn nhw.
A dyna nhw wedi mynd am flwyddyn arall.

Sunday 8 August 2010

Dathlu ar yr Afon

Hanes ddoe yn ei grynswth:
Roedd pawb wedi cyrraedd y cae yn L'Alisal (y wernen) erbyn tua 1130 a'r 'jaima' (y babell, yr un gair y mae'r Cyrnol Gaddafi yn ei ddefnyddio) wedi'i chodi'n fuan wedyn.

Ac yno y buom ni tan 7 o'r gloch y nos, yn bwyta ac yn yfed seidr, yn torheulo ac yn nofio yn yr afon, yn siarad â hen gyfeillion ac yn cwrdd â rhai newydd.

Tortillas cyffredin, tortillas gyda madarch, gyda darnau o benfras, neu gregyn gleision. A'r paella hynod yma, wedi'i weithio yn y fan a'r lle.


O ie, a buom ni'n cymeradwyo'r ceufadwyr wrth iddyn nhw nesu at ddiwedd y ras.
Cyn cerdded allan i ganol yr afon (roedd hi'n benllanw erbyn hyn) i gynnig glasaid o seidr i'r raswyr.
Fel y dywedodd Carmen yn ei sylw ddoe 'yn atgoffa rhywun o ynyswyr môr y Caribi yn mynd allan i werthu pethau i'r arloeswyr hynny o Ewrop' .
Adre wedyn i newid dillad, a dawnsio tan bedwar y bore yn fiesta'r pentref. Yfory daw'r fiesta fawr, a'r ffair gaws.